[@Raha@]

اگر موتور اتومبیل دچار مشکل میشود آن را به مکانیک نشان می دهید، اگر لوله کشی منزلتان دچار نشت شده باشد با لوله کش تماس می گیرید و همینطور اگر پایتان دچار شکستگی شود به پزشک مراجعه می کنید. اما آیا می دانستید که استخوان ها بر خلاف بسیاری از شکستنی های دیگر دور و برتان، حتی پیش از این که پایتان به بیمارستان برسد، فرایند ترمیم را شروع می کنند.
بدن انسان توانایی شگفت انگیزی در ترمیم و التیام بخشی دارد که موجب بهبودی انسان از بسیاری از بیماریها و آسیبها می شود. گاهی اوقات شکستگی استخوان ظرف چند ماه به قدری خوب جوش می خورد که حتی تصویر پرتوی ایکس نیز نمی تواند خط شکستگی اولیه را نشان دهد. پزشک اغلب نقشی حیاتی و گاهی اوقات نجات بخش در فرایند بهبودی استخوان ایفا می کند اما در واقع کاری که پزشک انجام می دهد این است که به بدن کمک کند خود را ترمیم نماید. پزشک شرایط بهینه برای ترمیم و جوش خوردن استخوان را فراهم می کند و بقیه کار به عهده سلولهای بدن است.

این فرایند زیست شناختی خارق العاده به چه صورت انجام می شود؟ چگونه پای شکسته به قدرت سابق خود بازمی گردد؟ برای درک این امر ابتدا باید نگاه دقیق تری به مواد تشکیل دهنده استخوان و چگونگی عملکرد آن داشته باشیم:

شاید تصور کنید استخوانها موادی مرده و سخت هستند که بافتهای زنده بدن آنها را احاطه میکنند اما اسکلت بدن درست همانند بافتها و اندامهای نرم بدن، زنده هستند. بدن مواد معدنی را در استخوانهای سخت و فشرده ذخیره سازی می نماید. سلولهای قرمز خون در مغز قرمز استخوان تولید می شوند و چربیها در مغز زرد استخوان ذخیره می گردند.
استخوانهای بدن دائما در حال تغییر هستند. سلولهایی به نام استخوان شکن ها یا استئوکلاستها (osteoclast) دائما استخوانهای قدیمی را تجزیه می کنند به صورتی که استئوبلاستها (سلولهای استخوان ساز) میتوانند مواد آن را با بافت استخوانی جدید جایگزین کنند. به این فرایند بازسازی استخوان یا ریمدلینگ می گویند. نوع دیگری از سلولها به نام کندروبلاست وظیفه تولید غضروف جدید را به عهده دارند. این سه نوع سلولهای اصلی مسئول رشد استخوانها (چه در سن رشد و چه هنگام ترمیم شکستگی) هستند. این بازسازی مداوم استخوان ظرف چند ماه به تدریج بافت قدیمی استخوان را با بافت جدید جایگزین می نماید.

تقریبا بلافاصله پس از ایجاد شکستگی در استخوان، بدن شروع به ترمیم می نماید. اغلب پزشکان فرایند کلی ترمیم استخوان را به چهار مرحله تقسیم می کنند:

1- هنگامی که یک استخوان دچار شکستگی می شود، شکافهای ایجاد شده در آن موجب قطع رگهای خونی موجود در طول استخوان می شوند. خون از این رگهای قطع شده خارج می شود و به سرعت لخته ای تشکیل می دهد که هماتوم (توده خونی) خوانده می شوند. هماتوم کمک می کند استخوان ثابت شده و هر دو قطعه استخوان برای ترمیم کنار هم قرار بگیرند. این لخته همچنین مانع جریان خون به لبه های دندانه دار و ناهموار استخوان می شود. اگر خون به این سلولها نرسد، به سرعت می میرند. بافت مرده مربوط به لبه استخوان شکسته و برخی از بافت های دیگر منجر به واکنش التهابی در منطقه شکستگی و ایجاد علایمی همانند تورم و قرمزی می شود بنابراین تورم و التهاب به علت عملکرد سلولها برای حذف بافتهای مرده و آسیب دیده اتفاق می افتد. رگهای خونی کوچک در هماتوم رشد می کنند تا با خون رسانی فرایند جوش خوردن را تغذیه رسانی کنند.

2- پس از چندین روز هماتوم شکستگی بافت سخت تری تولید می کند که آن را به کال (callus) نرم استخوانی تبدیل می کند. سلولهایی به نام فیبروبلاستها تولید فیبرهای کلاژن را آغاز می کنند. کلاژن پروتئین اصلی موجود در استخوان و بافت همبند است. سپس کندروبلاستها شروع به تولید نوعی غضروف به نام فیبروکارتیلاژ می نمایند که کال نرم را به کال فیبروکارتیلاژینوس (لیفی غضروفی) سخت تر تبدیل میکند که دو قطعه استخوان را به هم پیوند می دهد. تشکیل این کال معمولا حدود سه هفته طول می کشد.

3- سپس استئوبلاستها سلولهای استخوانی تولید می کنند. این قشر سخت سه تا چهار ماه باقی مانده و پایداری و محافظت لازم برای استخوان را فراهم می آورد. سپس مرحله نهایی جوش خوردن استخوان شروع می شود.

4- در این مرحله بازجذب استخوان مرده آغاز شده و کال سخت بین دو قطعه استخوان تشکیل می شود. پیش از این که استخوان بتواند هر گونه فشاری را تحمل کند، باید در مورد این برامدگی بافتی اقدامات زیادی توسط بدن صورت پذیرد. استئوکلاستها و استئوبلاستها با جایگزینی کال استخوانی با استخوان سخت تر و متراکم تر ماهها برای بازسازی استخوان تلاش می کنند. این سلولها برامدگی کال را کاهش می دهند و به تدریج استخوان را به شکل اولیه خود بازمی گردانند. جریان خون در استخوان بهبود یافته و مواد مغذی که برای استحکام استخوان لازم است مانند کلسیم و فسفر، جذب استخوان می شود. اما حتی در بهترین موارد هم برای این که شکستگی تا حد ممکن صاف و هموار جوش بخورد، اغلب نیاز به توجه پزشکی دارد.

چه افرادی بیشتر در خطر شکستگی استخوان قرار دارند؟
آکادمی جراحان ارتوپد امریکا گزارش کرده است که بیشترین آمار شکستگی استخوان متعلق به مردان زیر 45 سال و زنان یائسه بالای 45 سال است. شایعترین شکستگی حداقل در سنین زیر 75 سال استخوان زند زبرین ( رادیوس) مچ دست است. در میان سالمندان شکستگی استخوان ران شایعتر است.

درمانهای پزشکی شکستگی استخوان
بسته به استخوانی که دچار شکستگی شده، شدت شکستگی و سن فرد عوارض مختلفی ممکن است اتفاق بیفتد. کودکان مستعد اشکال دیگر شکستگی هستند اما استخوانهایشان سریعتر و کاملتر از بزرگسالان جوش می خورد.
عفونت در شکستگی های باز ممکن است اتفاق بیفتد چون پارگی پوست راه را برای ورود میکروبها به ناحیه شکستگی باز می کند. شکستگی دنده ممکن است اندامهای داخلی بدن را سوراخ کند و فرایند جوش خوردگی در آن ممکن است به اندامها و بافتهای دیگر ناخواسته آسیب وارد نماید. سندرم کمپارتمان (Incompartment) وضعیتی است که در آن عضله آسیب دیده متورم شده و مانع رسیدن اکسیژن به بافت پرفشار می شود. اگر اکسیژن کافی به بافت عضله نرسد تورم ادامه می یابد تا این که عضله صدمه دیده و به دنبال آن می میرد. هنگامی که بخشی از لخته خونی در محل شکستگی گسیخته و جدا می شود، ممکن است به سمت ریه حرکت کرده و مسیر رگ ریه را مسدود کند و امبولی ریوی اتفاق بیفتد. این وضعیت به ویژه در شکستگی ران و لگن شایع است و مسئول یک سوم از مرگهای ناشی از شکستگی ران در نظر گرفته می شود .

با توجه به این احتمالات، پزشک با اقدامات زیر از جوش خوردن مناسب استخوان شکسته مطمئن می شود:

• تشخیص: در اولین قدم پزشک مشخص می کند آیا شکستگی اتفاق افتاده است یا خیر، اگر شکستگی اتفاق افتاده باشد، شدت آسیب را ارزیابی می کند. مراحل درمانی زیر بستگی به پزشک دارد که دقیقا وضعیت را بررسی می کند. پزشک معمولا با معاینه بیمار و تصاویر پرتوی ایکس از ناحیه آسیب دیده، ارزیابی خود را انجام می دهد.
• بی حرکت کردن: همان طور که بدن نقش خود را برای سر جای خود نگه داشتن استخوانهای شکسته و محدود کردن حرکت ایفا می کند، پزشک نیز باید از بابت موقعیت مناسب استخوانها مطمئن شود و سپس ناحیه آسیب دیده را با آتل، قالب (گچ گرفتن)، بریس یا اسلینگ (آتل مخصوص دست) بی حرکت می کند. چون ممکن است شکستگی نیاز به جا انداختن و ردیف کردن استخوانها داشته باشد ممکن است برای کاهش موقتی درد به استفاده از بی حسی موضعی یا بیهوشی نیاز باشد.
• کشش: همیشه بی حرکت کردن برای جوش خوردن درست استخوان کافی نیست. در موارد شکستگی پیچیده (مانند شکستگی چند تکه) ممکن است نیاز به استفاده از وزنه، طناب و قرقره باشد که دائما دست یا پای شکسته را بکشد تا کم کم در وضعیت مناسب خود قرار بگیرد.
• جراحی: بیشتر شکستگی ها بدون جراحی درمان می شوند اما در برخی از آسیبها باید پزشک استخوان آسیب دیده را به روش تهاجمی (جراحی) درمان کند. گاهی اوقات پزشک برای خارج کردن مواد خارجی یا قطعات استخوان باید جراحی انجام دهد. بهترین راه ثابت کردن برخی شکستگی ها این است که از طریق جراحی استخوانها را به یک میله فلزی (معمولا پلاتین) پیچ کنند. در برخی از شکستگیها مانند آنهایی که در ران و مفاصل اتفاق می افتند ممکن است جایگزین های مصنوعی لازم باشد.
• توانبخشی: بی حرکت کردن استخوان که برای برداشتن فشار از روی استخوان در حال التیام انجام می شود و برای بهبودی لازم است، در عین حال عضلات پیرامون را نیز بی حرکت می سازد و این منجر به از دست رفتن حجم، قدرت و انعطاف پذیری عضلات می شود. برنامه ورزشی ویژه به فرد امکان می دهد به تدریج دست یا پای بهبود یافته جدید خود را بدون خطر آسیب مجدد، توانبخشی نماید.

انواع شکستگی ها
ساده ترین شکستگی که همه افراد ترجیح می دهند شکستگی شان از آن نوع باشد شکستگی ساده است. همان طور که از نام آن مشخص است، در این شکستگی استخوان تنها از یک ناحیه می شکند و هیچ آسیب دیگری اتفاق نمی افتد. شکستگیهای دیگر عبارتند از:

• شکستگی باز: استخوانِ شکسته، پوست را سوراخ کرده است.
• شکستگی در هم فرورفته: یک انتهای استخوانِ شکسته وارد استخوان دیگر شده است.
• شکستگی چند تکه: بخشی از استخوان به چند تکه خرد شده است.
• شکستگی ترکه ای: استخوان کودک که خم شده و ترک می خورد اما نمیشکند.
• شکستگی کنده شدن: انقباض قدرتمند عضله استخوان تاندون (زردپی) را محکم کشیده و شکستگی ایجاد می کند.
• شکستگی پاتولوژیک: استخوان به واسطه بیماری ضعیف شده و با وارد آمدن ضربه ضعیفی می شکند.

تهیه و ترجمه: گروه سلامت سیمرغ