[Afshin]

به کودک‌تان فحش می‌دهید و به او بی‌اعتنا هستید؟ دیگران را سرزنش نکنید، پای خودتان هم در پرونده کودک‌آزاری گیر است.

مجله سیب سبز: ویدئویی در شبکه‌های اجتماعی دست‌به‌دست می‌چرخد. مربی مهد کودکی به زور به کودک غذا می‌دهد، موهایش را می‌کشد و او را هل می‌دهد؛ فردای آن روز پای تک‌تک خانواده‌ها به مهد فرزندشان در گوشه و کنار کشور باز می‌شود. عده‌ای تصمیم می‌گیرند مسئولیت نگهداری از کودک‌شان را در خانه برعهده بگیرند و عده‌ای به فکر ثبت نام فرزندشان در مهدکودک دیگر می‌افتند.
اگر شما هم در گروه والدینی هستید که به‌خاطر ترس از آزار دیدن فرزندتان به پاک کردن صورت‌مسئله و دور کردنش از اجتماع فکر می‌کنید، این پرونده را بخوانید. حتی شمایی که عاشقانه فرزندتان را دوست دارید، گاهی ناخواسته به یک کودک‌آزار تبدیل می‌شوید و حتی شمایی که برای رشد فرزندتان به آب و آتش می‌زنید، گاهی با بی‌خبری دست او را در دست یک کودک‌آزار می‌گذارید.
به فرزندتان فحش ندهید!
شاید شما هم مقصر باشید!
گاهی کودک توسط نزدیک‌ترین کسانش مورد آزار قرار می‌گیرد؛ حتی توسط مادر. چنین مادرانی نمی‌دانند که رفتارشان با کودک، چه لطمه بزرگی به وی می‌زند و او را دچار چه مشکلاتی می‌کند.
رفتارهایی از این دست، بسیار شایع و به عبارتی اپیدمی هستند، به همین سبب قبح‌شان را از دست می‌دهند. مادری که عصبانی می‌شود و بچه را در خیابان به شدت تکان می‌دهد یا سیلی می‌زند، بی‌آنکه به عواقب کارش فکر کند، به یک کودک‌آزار تبدیل می‌شود.
تنبیه‌ها و فشارهای روانی و جسمی در خانواده‌هایی که می‌خواهند به هر قیمتی فرزندان منضبطی بار بیاورند، نمونه دیگری از رفتارهایی است که به اسم تربیت با کودک و نوجوان اعمال می‌شود اما درواقع کودک‌آزاری به‌شمار می‌آید. اولین گام برای اصلاح رفتارهای غلط در زمینه کودک‌آزاری، آشنایی با انواع کودک‌آزاری و مصادیق آن است. پس در ادامه مطلب با رفتارهایی که در همه جای جهان کودک‌آزاری به‌شمار می‌آید، آشنا شوید.
به کودک‌تان بی‌توجهید؟
بی‌توجهی شاید شایع‌ترین نوع کودک‌آزاری باشد. والدینی که کودک‌شان را نادیده می‌گیرند، از متهمان اصلی آزار کودکان هستند. آزاری که اغلب دیده نمی‌شود و کسی به‌خاطرش مجازات نمی‌شود. به موارد زیر توجه کنید:
- مادری که به‌خاطر به هم خوردن تناسب اندامش، به نوزاد شیر نمی‌دهد و به او شیر خشک می‌خوراند، او را در معرض ابتلا به بیماری های جسمی و روحی قرار می‌دهد.
- پدر و مادری که برای بچه‌شان به اندازه کافی وقت نمی‌گذارند یا فرزندشان به جای غذای خانگی و سالم دائم فست‌فود می‌خورد و درنتیجه دچار چاقی و انواع بیماری‌هایی می‌شود که ناشی از چاقی هستند.
- پدر و مادری که در کوچه و خیابان برای شوخی یا تنبیه خود را از دید کودک خارج می‌کنند تا خیال کند گم شده و به این وسیله تنبیه شود یا خودشان تفریح کنند.
- پدر و مادری که به نظافت و بهداشت کودک بی‌توجه هستند. بچه لباس کثیف می‌پوشد و دیربه‌دیر حمام می‌کند. زیر ناخن‌های بلندش همیشه کثیف است و تذکری بابت شست‌وشو نمی‌گیرد.
- پدر و مادری که نسبت به آموزش و تربیت بچه بی‌تفاوت هستند و درنتیجه انسان بی‌اطلاع و بی‌تربیتی را به دست جامعه و طبیعت می‌سپارند.
- پدر و مادری که به هر دلیلی به بچه محبت نمی‌کنند. برایش وقت نمی‌گذارند. با او حرف نمی‌زنند. وقتی بچه حرف می‌زند، گوش نمی‌کنند و با شخص دیگری صحبت می‌کنند.
-موارد بی‌شماری در این باره وجود دارد و این مثال‌ها تنها مشتی از خروار هستند.
روانش خط‌خطی شده؟
آزار روانی را آزار خاموش می‌نامند. مصادیق آزار روانی از نظر شیوع و عادی شمرده شدن شباهت فراوانی به بی‌توجهی دارد. اما خلاف روشن بودن و عادی بودن، این رفتارهای غلط صدمات روانی جبران‌ناپذیری به کودک وارد می‌کنند و حتی در آزار روانی، اثرات سوء بدرفتاری با کودک بیشتر و مخرب‌تر است. می‌توانید در ادامه با نمونه‌هایی از آزار روانی آشنا شوید:
- تحقیر کردن، فحش دادن، مقایسه کردن و کسی را به رخ کشیدن، تمسخر، مقابل دیگران از بدی‌های کودک حرف زدن و .. همگی حس حقارت را به کودک القا می‌کنند.
- حبس کردن کودک در اتاق برای تنبیه و در را به رویش قفل کردن.
- محدود کردن بیش از حد کودک یا نوجوان؛ بعضی والدین حتی تا سنین نوجوانی کودک را از حقوق طبیعی‌اش محروم می‌کنند. مثلا به او اجازه نمی‌دهند با هم سالانش بازی کند. نمی‌گذارند با هم‌کلاسی‌هایش رفت‌وآمد داشته باشد یا صحبت کند.
- مادری که به دلیل اختلاف با شوهرش، کودک را به حال خود می‌گذارد و خانه را به حالت قهر ترک می‌کند. حس ناامنی کودک حتی در بزرگسالی هم او را رها نخواهد کرد و این آسیب کمی نیست.
بدنش کبود شده؟
تقریبا می‌شود گفت همه جای دنیا افراد بالغی که کودکان و نوجوانان را کتک می‌زنند، پیدا می‌شوند، اما این امر بیشتر در جوامع سنتی رواج دارد. مضاف براینکه برخی کتک زدن را نوعی روش تربیتی و ابزاری برای بزرگ کردن صحیح بچه می‌پندارند.
مصادیق آزار جسمانی کودک به‌خاطر آسیبی که به جسم وارد می‌شود، کاملا آشکار است چون اغلب با کبودی نواحی مختلف بدن، شکستگی استخوان‌ها، خراش‌ها و زخم‌های مختلف همراه است. حتی تکان دادن بچه و هر رفتار خشونت‌آمیز دیگری هم می‌تواند آزار جسمی کودک به حساب بیاید.
این آسیب جبران‌ناپذیر است
هرچند انواع دیگر کودک‌آزاری در جوامع سنتی مورد توجه و پیگیری قرار نمی‌گیرد و سهل انگاشته می‌شود، ولی آزار جنسی حتی در این جوامع هم بسیار حساسیت‌برانگیز است. کودک به طور کاملا طبیعی در سنین کودکی ممکن است نسبت به اعضای بدن کودک دیگری کنجکاوی داشته باشد و این کنجکاوی را با سؤال کردن، نگاه کردن و دست زدن به او نشان دهد.
در این صورت هرگز آزار جنسی صورت نگرفته است. آزار جنسی زمانی اتفاق می‌افتد که یک فرد بالغ با کودک رفتارهای جنسی انجام می‌دهد. بوسیدن، لمس کردن و انجام عمل جنسی با کودک به طور قطع و یقین کودک‌آزاری است. کودک به اقتضای سنش درکی از عمل جنسی ندارد و به همین دلیل اساسا نمی‌تواند گرایشی به رابطه جنسی داشته باشد.
یک فرد بالغ نسبت به آنچه انجام می‌دهد آگاه است ولی کودکی که مورد آزار جنسی قرار می‌گیرد هیچ درکی از کاری که با او می‌کنند ندارد بنابراین تنها مقصر کودک‌آزاری، فرد بالغ است و بس.
فاجعه از کجا می‌آید؟
نمی‌توانید فرزندتان را در خانه حبس کرده و با این راه امنیتش را تضمین کنید. کودک شما در همین دنیایی زندگی می‌کند که هزاران نفر از همسالانش قربانی کودک‌آزاری می‌شوند و پیش از امتحان کردن هر راهی برای پیشگیری باید بدانید در چه دنیایی زندگی می‌کنید.
چرا کودک‌آزاری اتفاق می‌افتد؟
هر نوع سوء‌رفتاری که موجب لطمه دیدن تن و روح کودک شود، کودک‌آزاری به‌شمار می‌آید و متاسفانه در همه جای دنیا این پدیده به شکل اپیدمی وجود دارد.
نتیجه مطالعاتی که در کشورهای پیشرفته صورت گرفته نشان می‌دهد اغلب مجرمان جنسی، خودشان قربانی کودک‌آزاری بوده‌اند و در کودکی مورد آزار جسمی و جنسی قرار گرفته‌اند. آنها با مشکلات متعدد هیجانی، رفتاری و ارتباطی دست به گریبان هستند و هیچ یک از مشکلات‌شان حل نشده است. فقر الزاما عامل کودک‌آزاری نیست.
با این وجود، درصد بالایی از کودک‌آزارها به خانواده‌های بسیار فقیری تعلق داشته‌اند. بیکاری هم از دیگر عوامل بروز کودک‌آزاری شناسایی شده است. مخصوصا اگر فقر و بیکاری توام شوند، زمینه را بیش ازپیش برای کودک‌آزاری فراهم می‌کنند.
به فرزندتان فحش ندهید!
در دنیا چه می‌گذرد؟
در کشورهایی که آمار دقیقی از آزار کودکان ارائه می‌شود، متوجه شده‌اند میزان کلی این آزارها کاهش پیدا کرده اما میزان مرگ‌و‌‌میر کودکان در اثر کودک‌آزاری بالا رفته است.
امروزه در بعضی کشورهای اروپایی و آمریکایی مثل آلمان، سوئد، اسپانیا، فرانسه و ایالا‌ت‌متحده مجازات بسیار سختی در انتظار کودک‌آزار است. به‌عنوان مثال در آلمان و سوئد اگر سن کودک‌آزار بالای 25 سال باشد، طبق قانون و با تایید کمیسیون پزشکی فرد مجرم به وسیله دارو عقیم می‌شود.
زندگی چطور می‌گذرد؟
آسیب‌دیدگی در دوران کودکی اگر به‌موقع بهبود پیدا نکند، در کودکی و بزرگسالی مشکلات بزرگی را به‌وجود خواهد آورد. نیمی از بستری‌های روانپزشکی در کودکی آزار دیده‌اند. افرادی که در دوران نوزادی مراقبت خوبی ازشان به عمل نیامده است، در بزرگسالی دچار ناراحتی‌های بسیار می‌شوند.
نوزادی که آزار دیده، دیرتر زبان باز می‌کند، در بزرگسالی نمی‌تواند ادرار و مدفوعش را کنترل کند،در مدرسه نمی‌تواند با همسالانش ارتباط خوبی برقرار کند، سطح نمرات این کودکان معمولا پایین است،در حوزه‌های رفتاری و اجتماعی مشکل داشته و زندگی اجتماعی نابسامانی دارند. اینها حتی در ازدواج، رفتارهای خشونت‌باری از خود نشان می‌دهند. همچنین ریسک ابتلا به بیماری‌های روانپزشکی مثل افسردگی، اضطراب، اختلالات رفتاری و... تا حد زیادی در قربانیان کودک‌آزاری بالا می‌رود. باتوجه به این آسیب‌ها لزوم درمان آسیب‌دیدگی به‌موقع در کودکی روشن می‌شود.
چطور درمانش کنیم؟
اگر متوجه شدید کودک مورد آزار قرار گرفته، خودتان دست به کاری نزنید. مشکلات روانی بعد از این اتفاق آنقدر پیچیده است که به تنهایی نمی‌توانید وضعیت را به حال عادی برگردانید. معمولا در چنین مواردی خانواده آنقدر درگیر شکایت از کودک‌آزار و طی مراحل قانونی می‌شود که کودک در این میانه فراموش می‌شود. غفلت در درمان زودهنگام کودک، می‌تواند آینده‌اش را تباه کند؛ چون تاثیرات کودک‌آزاری بسیار مخرب است و اگر درمان نشود،مشکلات بیشتری را به دنبال می‌آورد.
ضمن اینکه شما هر قدر هم دلسوز و مهربان باشید علم پزشک را ندارید و شاید راهکاری که به نظر شما سودمند می‌رسد، از نظر علمی غلط باشد بنابراین درمان را تا زمان بهبود کامل کودک (به تشخیص پزشک) ادامه بدهید.
از کجا بفهمیم آزار دیده است؟
-برای والدینی که به کودک اهمیت می‌دهند، تشخیص ناراحتی کودک کار سختی نیست. کافی است از کنار تغییرات رفتاری به سادگی عبور نکنند.
- کودکی که مهد یا مدرسه می‌رود، ولی یک مرتبه بدون دلیل دیگر نمی‌خواهد به مدرسه برود و مدام بهانه می‌آورد تا در خانه بماند.
- کودکی که از یک فرد خاصی می‌ترسد و با دیدنش پنهان می‌شود یا گریه سر می‌دهد؛ ممکن است این فرد مربی مهد یا معلمش باشد، یا یکی از افراد فامیل.
- کودکی که از کابوس‌های شبانه و مکرر خلاص نمی‌شود.
- کودکی که حالتی شبیه به حالت مسخ به او دست داده است. تمام روز را یک گوشه کز می‌کند و حتی اگر پیشنهادهای جالب به او بدهید، به هیجان نمی‌آید.
- کودکی که نظم خوابش به هم خورده یا ممکن است با هر صدای کوچکی از جا بپرد، بترسد یا گریه کند.
- کودکی که آزار را در بازی‌هایش شرح می‌دهد. اگر در بازی‌های کودک مورد مشکوکی دیدید، آن را صرف بازی یا اشتباه کودک تلقی نکنید.
- کودکی که مورد آزار جنسی قرار گرفته، عروسک‌هایش را لخت می‌کند و به بدن آنها دست می‌زند. در صورت مشاهده هر رفتار اینچنینی که در قالب کودکی نمی‌گنجد، مسئله را جدی بگیرید.
- بعضی نشانه‌ها ظاهری هستند و راحت‌تر کشف می‌شوند؛ مثلا درد در ناحیه پشت، کبودی، اثر سوختگی، التهاب پوست، یبوست بدون منشا تغذیه‌ای و بی‌اختیاری ادرار و...
- بچه‌هایی که دچار سوزش، خارش، عفونت و ترشح در ناحیه تناسلی می‌شوند را حتما برای مداوا پیش پزشک ببرید.
از کودک چطور سؤال کنیم؟
اگر نشانه‌ای دیدید، آرامش خود را حفظ کنید. نحوه برخورد شما می‌تواند یک بار برای همیشه او را به سکوت یا اطمینان وادارد. خیلی وقت‌ها کودک از نحوه برخورد والدین آسیب می‌بیند. وقتی مادر آشفته و ناراحت است. کودک با خودش فکر می‌کند که مقصر این ناراحتی‌ها اوست و علاوه بر حس گناه دیگر درباره خودش با مادر حرف نمی‌زند.
- سؤال کنید، ولی لحن‌تان حین سؤال کردن خوب و آرام باشد.
- هیچ‌وقت از بچه‌ها سؤالات مستقیم نکنید. کودک در مواجهه با سؤالات مستقیم و بی‌پرده راه انکار را پیش می‌گیرد. هرچه سن کودک کمتر باشد، باید سؤالات غیرمستقیم‌تر طرح شوند.
- کودکانی که مورد آزار قرار می‌گیرند تهدید می‌شوند که اگر با کسی درباره این موضوع صحبت کنند، بلایی سرشان خواهد آمد. کودک‌آزار برای محکم‌کاری کودک را به مرگ پدر و مادرش تهدید می‌کند. به شکل غیرمستقیم به کودک این اطمینان را بدهید که تحت هر شرایطی از او حمایت می‌کنید.
به فرزندتان فحش ندهید!
چطور بچه‌ها را آگاه کنیم؟
آگاهی دادن به کودک هم راهکار پیشگیرانه‌ای است که خانواده‌ها نباید از آن غفلت کنند. بعضی معتقدند اگر با بچه درباره این موضوع صحبت شود، چشم و گوشش باز می‌شود. این افکار غلط را دور بریزید. نادیده انگاشتن کودک‌آزاری راه‌حل مقابله با آن نیست. روش‌هایی هست که والدین هوشیار با استفاده از آنها کنترل امور کودک را- حتی در زمان غیاب‌شان- در دست می‌گیرند.
- در سال‌های اول دبستان می‌توانید با کودک در محیطی دوستانه صحبت کنید. سعی کنید طوری فضاسازی کنید که کودک متوجه نشود با مسئله غیرعادی‌ای مواجه است. حین بازی یا گردش و در موقعیت مناسب با او در مورد اعضای بدن انسان صحبت کنید. هرچه صحبت‌های‌تان شیرین‌تر و جذاب‌تر باشد، تاثیر آموزش شما روی کودک‌تان بیشتر خواهد شد.
- به کودک بگویید یک سری از قسمت‌های بدن هستند که جزء مامان، بابا و دکتر فرد دیگری حق ندارد آنها را ببیند. حتی اگر کسی خواست آن قسمت‌ها را نشانش دهید، این کار را انجام ندهید.
- به کودک بگویید اگر کسی خواست به قسمت‌های خاص بدنش دست بزند، بزرگ‌تر‌ها را با خبر کند.
- مرزهای کودک را نشانش بدهید. به او بگویید چه کسانی تا چه حدی می‌توانند در آغوشش بگیرند، ببوسندش و لمسش کنند.
- در این کار افراط نکنید. کودک اگر متوجه حساسیت بیش از حد شما شود، خودش هم حساس می‌شود و این مسئله برایش خوب نیست.
چطور پیشگیری کنیم؟
- خودتان کودک‌آزار نباشید! هیچ یک از چهار نوع آزار را بر کودک روا ندارید.
- اگر بناست کودک‌تان را به مهد بفرستید، حتما در انتخاب مهدکودک دقت کنید. درباره نوع آموزش، مربیانی که آنجا کار می‌کنند و بهداشت محیط حسابی تحقیق کنید.
- گاهی سر زده و بدون اطلاع قبلی به مدرسه و مهدکودک بروید و ببینید رفتار پرسنل با کودکان چگونه است. به مدارس و مهدکودک‌هایی که به دوربین مداربسته مجهز هستند بیشتر می‌شود اطمینان کرد.
- این حساسیت را در مورد تمام کسانی که قرار است با کودک در ارتباط باشند، داشته باشید، حتی راننده سرویس را از قلم نیندازید. اغلب کودکان توسط کسانی آزار می‌بینند که خانواده به آنها بیشترین اعتماد را دارد.
- از کودک‌تان بخواهید هر روز برای‌تان تعریف کند که چه کارهایی انجام داده است. البته مبالغه نکنید. اما فضای اعتماد را به وجود بیاورید و به کودک‌تان القا کنید که همیشه، بدون قضاوت در موردش، می‌توانید محرم اسرار او باشید.