[گل مریم]

«مصرف روزانه مکمل کلسیم و ویتامین D، جلوی ابتلا به سرطان پستان را می‌گیرد».
این خبری بود که چندی پیش، بعد از مرگ‌ومیرهای متوالی ناشی از سرطان که در رسانه‌ها منعکس شد، بازتاب گسترده‌ای در دنیای مجازی داشت و حتی برخی از خبرگزاری‌ها نیز آن را منتشر کردند. با این حال هنوز اما و اگرهای زیادی درباره رابطه بین مصرف مکمل‌ها و پیشگیری از سرطان وجود دارد. در این مطلب با دکتر محمدرضا وفا، متخصص تغذیه و دانشیار دانشگاه علوم‌پزشکی ایران در این زمینه گفت‌وگو کرده‌ایم.

می‌گویند مکمل کلسیم در کاهش خطر ابتلا به برخی سرطان‌ها مانند سرطان پستان موثر است. آیا این ادعا صحت دارد؟
پاسخ به این پرسش، مستلزم بیان یک مقدمه است. واقعیت این است که تفاوت زیادی بین کلسیمی که به‌صورت طبیعی از طریق مصرف مواد غذایی حاوی این ماده معدنی دریافت می‌شود و مکمل کلسیم وجود دارد. نتیجه مطالعات فراوان نشان می‌دهد اگر کلسیم از طریق مصرف مواد غذایی دریافت شود، از ابتلا به بسیاری از بیماری‌های متابولیک مانند چاقی و اضافه‌وزن پیشگیری می‌شود. یعنی کمبود کلسیم که شیوع آن براساس اعلام انستیتو تحقیقات تغذیه‌ای و صنایع‌غذایی کشور، چیزی حدود 80 درصد در بین ایرانی‌هاست، یکی از عوامل ابتلا به اضافه‌وزن و چاقی محسوب می‌شود. از طرف دیگر، کمبود کلسیم می‌تواند علاوه بر بیماری‌های متابولیک، با ابتلا به بیماری‌های دیگری مانند انواع سرطان‌ها، به‌خصوص سرطان‌های دستگاه گوارشی (سرطان کولون و رکتوم) و در مرحله بعد، سرطان پستان در خانم‌ها در ارتباط باشد.

یعنی مصرف مکمل کلسیم برای دور ماندن از خطر ابتلا به سرطان‌ها ضروری است؟
نه، وجود رابطه بین کمبود کلسیم و ابتلا به سرطان‌های دستگاه گوارش یا سرطان پستان، دلیلی بر تشویق و توصیه بر مصرف خودسرانه روزانه یا حتی یک روز در میان مکمل کلسیم نیست. تمام افراد جامعه، باید برنامه غذایی خود را به گونه‌ای تنظیم کنند که کلسیم مورد نیازشان، روزانه از طریق مصرف منابع غذایی حاوی آن مانند شیر و لبنیات کم‌چرب و سبزی‌های برگ سبز تیره تامین شود.

با مصرف روزانه چه مقدار لبنیات کم‌چرب می‌توان کلسیم مورد نیاز بدن را تامین کرد؟
اگر فردی روزانه حدود 2 لیوان شیر کم‌چرب یا ماست، دوغ، پنیر و کشک کم‌چرب و کم‌نمک مصرف کند و میزان نمک یا سدیم دریافتی روزانه خود را هم تا حد امکان کاهش دهد، بخش زیادی از کلسیم مورد نیاز بدنش به همین سادگی تامین می‌شود. دریافت نمک و سدیم بالا از طریق زیاده‌روی در مصرف نان، نمک، محصولات غذایی صنعتی، کیک‌ها و کلوچه‌ها (که حاوی بیکربنات سدیم هستند) یا انواع غذاهای کنسروی باعث بالا رفتن دفع ادراری کلسیم می‌شود. به این ترتیب، افرادی که در کنار مصرف لبنیات فراوان، نمک و سدیم بالایی هم در رژیم غذایی‌شان دارند، در معرض کمبود کلسیم و عوارض ناشی از آن قرار می‌گیرند. به این ترتیب، علاوه بر مصرف منابع غذایی حاوی کلسیم، باید مصرف نمک را هم کاهش داد.

چه افرادی باید مکمل کلسیم مصرف کنند؟
افرادی که نتیجه آزمایش آنها کمبود شدید کلسیم در بدنشان را ثابت کرده است، باید مکمل‌ کلسیم مصرف کنند آن هم با نظر پزشک و به‌صورت دوره‌ای زیرا شاید پس از جبران کمبود شدید اولیه، تجویزهای تغذیه‌ای مناسب بتواند نیاز بدنشان را به کلسیم برطرف کند. به هیچ وجه مصرف خودسرانه هیچ مکملی، از جمله مکمل کلسیم توصیه نمی‌‌شود چون دریافت دوز بالای انواع ویتامین‌ها و املاح در بدن می‌تواند عوارض و مشکلات فراوانی داشته باشد.

منظورتان این است که مصرف خودسرانه مکمل‌ها، نمی‌تواند نقش پیشگیرانه‌ای در ابتلا به سرطان‌ها داشته باشد؟
بگذارید این‌طور بگویم که اگر سواد تغذیه‌ای خود را بالا ببریم، به‌طور حتم نیازی به مصرف مکمل‌ها پیدا نخواهیم کرد. به عبارت ساده‌تر، اگر روزانه 9-5 واحد میوه و سبزی تازه و حدود 3-2 واحد لبنیات کم‌چرب و حجم مناسبی از گوشت‌ها، غلات کامل (سبوسدار) و حبوبات مصرف کنیم، دیگر نیازی به دریافت هیچ مکملی نخواهیم داشت. همان‌طور که عنوان شد، مکمل‌ها فقط برای گروه‌های سنی و جنسی و در شرایط خاصی مانند بارداری، شیردهی، خردسالی یا کمبودهای شدید تغذیه‌ای برای یک دوره محدود تجویز می‌شود. برخی افراد هم که توانایی مصرف برخی خوراکی‌های طبیعی را به دلیل بیماری‌های خاص ندارند، باید با نظر پزشک مکمل مصرف کنند. گروهی از افراد هم به دلیل ابتلا به بیماری‌های خاصی، برخی از ریزمغذی‌ها از بدنشان دفع می‌شود و افرادی هم به‌دلیل مشکلات فیزیولوژیکی، به خونریزی‌های داخلی و دفع آهن و روی مبتلا هستند. این افراد با نظر پزشکشان به مصرف مکمل نیاز دارند اما هیچ پزشک و متخصصی، مصرف روزانه و همیشگی مکمل‌ها را برای پیشگیری از سرطان، تجویز و توصیه نمی‌کند.

حتی مصرف مکمل ویتامینD؟
جریان مکمل ویتامینD کمی متفاوت است؛ از آنجا که معمولا ویتامین D مورد نیاز بدن بیشتر افراد از طریق تماس با نور آفتاب یا منابع غذایی محدود آن تامین نمی‌شود، تمام افراد باید برای تعیین سطح سرمی این ویتامین در خونشان آزمایش بدهند و باز هم با نظر پزشک، اقدام به مصرف مکمل‌های خوراکی یا تزریقی ویتامین D در دوز مناسب کنند. این تاکید و توصیه بر آزمایش دادن و مصرف مکمل ویتامین D هم به‌دلیل رابطه زیادی است که کمبود این ویتامین در بدن با ابتلا به سرطان دارد.

آیا افراد مبتلا به سرطان و تحت درمان هم به دریافت مکمل‌های غذایی نیاز دارند؟
شیمی‌درمانی یا داروهای آن، یا نیاز به برخی از مواد مغذی را در بدن بالا می‌برند یا دفع برخی از ریزمغذی‌ها را افزایش می‌دهند. به این ترتیب، پزشک برای بیماران مبتلا به سرطان باتوجه به شرایط بیماری و فیزیکی هر بیمار مصرف مکمل‌های خاصی را تجویز و توصیه می‌کند و در مورد این افراد هم نمی‌توان مصرف خودسرانه یا از پیش تعیین شده انواع خاصی از مکمل‌ها را توصیه کرد.

توصیه آخر؟
مصرف مکمل‌های غذایی زیر نظر پزشک باعث می‌شود با دوز مناسب در دوره مشخص و در ساعت‌های مناسبی از روز باتوجه به شرایط جسمی، جنسی و شغلی‌تان باشد و از مصرف خودسرانه مکمل‌ها باید خودداری شود.

منبع: هفته نامه سلامت