[Afshin]

بیشتر بچه ها یکی، دو روز پس از تولد زردی خود را نشان می دهند.
همه چیزهایی که باید در مورد زردی نوزادان، دلایل و راه های برطرف کردنش بدانید.
«خانم! نوزادتان زردی دارد و برای درمان باید چند روزی در بیمارستان بستری باشد.» شنیدن این جمله از زبان متخصص اطفال برای مادری که با هزار امید و آرزو نوزادش را به دنیا آورده، دلهره آور است و اولین چیزی که در ذهن او نقش می بندد این است که آیا زردی جان و سلامت نوزادش را تهدید می کند و برای درمانش چه اقدامی باید انجام دهد؟ اینها شاید سوالات مادرانی باشد که در آینده قصد بارداری دارند یا قرار است به زودی زایمان کنند.
دکتر علی اصغر متقی، متخصص اطفال و دکتر قدیر محمدی متخصص طب سنتی درخصوص علل بروز زردی در نوزادان و همچنین باورهای عمومی که در این زمینه وجود دارد، پاسخ می دهند.
چرا زرد می شود؟
زردی از تخریب بخشی از گلبول های قرمز در نوزاد به وجود می آید و ضایعات باقیمانده از گلبول های قرمز به بیلی روبین که عامل ایجاد کننده زردی در نوزاد به شمار می رود، تبدیل می شود. زردی به دو شکل در نوزاد مشاهده می شود:
زردی محلول در آب: در این نوع زردی همان طورکه از نامش پیداست، بیلی روبین محلول در آب است و چون محلول است، کبد آن را از طریق ادرار کردن دفع می کند.
زردی غیرمحلول در آب: در نوع دوم زردی، بیلی روبین محلول در آب نیست و از راه ادرار کردن دفع نمی شود و در بدن باقی می ماند، در صورتی که درمان آغاز نشود و میزان بیلی روبین بیش از حد شود، در مغز نوزاد رسوب کرده و عقب ماندگی ذهنی نوزاد را همراه دارد.
به دستش نگاه کنیم یا چشمش؟
زردی اولین اثرش را روی چشم ها می گذارد و سفیدی چشم ها به زردی می گراید. پس از چشم ها روی گونه ها، سپس صورت خودش را نشان می دهد. با بالا رفتن درجه بیلی روبین در بدن، زردی در سینه، پشت و شکم نوزاد بروز می کند. پس از آن انتظار این است که دست ها و پاها درگیر زردی شوند. اما چون میزان گردش خون در این قسمت ها کمتر است، احتمال بروز زردی در آنها هم کمتر است.
خودتان می توانید تشخیص دهید؟
زردی را می توان از روی چشم تشخیص داد. اما تشخیص چشمی قابل اعتماد نیست و بهترین راه تشخیص زردی آزمایش خون و اندازه گیری میزان بیلی روبین نوزاد است.
همه نوزادان زرد می شوند؟
تقریبا بچه ای نیست که با زردی به دنیا بیاید. چون تا زمان تولد نوزاد جفت کار کبد را انجام می دهد و زردی را دفع می کند. بیشتر بچه ها یکی، دو روز پس از تولد زردی خود را نشان می دهند. پس از سه، چهار روز میزان زردی بالا می رود و در روز هفتم یا هشتم تولد درجه زردی به اوج خود می رسد.
دخترها بیشتر در خطرند یا پسرها؟
به جز در مواردی چون بیماری فاویسم که در پسران بیش از دختران است و با زردی همراه بوده و سبب لیز شدن گلبول های قرمز می شود، دختر و پسر از نظر میزان ابتلا به زردی و خطر احتمالی هیچ تفاوتی با هم ندارند. همان طور که گفته شد نارسی، وزن کم بچه و مشکلات تنفسی نوزاد در بروز زردی نقش دارند.
چه زمانی زردی خطرناک است؟
حد خطرناک بودن زردی در نوزاد بستگی به سن، وزن، نارس یا به موقع دنیا آمدن او دارد. به طور مثال اگر نوزادی با وزن سه و نیم یا چهار کیلوگرم و پس از ۹ ماه به دنیا آمده باشد و میزان بیلی روبینش هم ۱۲ باشد، این میزان بیلی روبین برای این نوزاد سالم، طبیعی است و مشکلی ایجاد نمی کند و بیلی روبین ایجاد شده نیز از طریق کبد دفع می شود. حالا اگر نوزادی با وزن دو کیلوگرم به دنیا بیاید و درواقع نارس باشد، درصورتی که میزان بیلی روبین او ۱۲، ۱۳و ۱۴ باشد برای این بچه خطرناک است و باید تحت درمان قرار بگیرد. این درحالی است که همین میزان بیلی روبین همان طور که گفته شد برای کودک سالمی که با وزن طبیعی و پس از دوره کامل بارداری به دنیا آمده است، مشکلی ایجاد نمی کند.
حالا اگر میزان بیلی روبین نوزاد بین ۱۷ تا ۲۰ باشد، این از نظر ما خطرناک است، چون احتمال رسوب در مغز وجود دارد و با رسوب بیلی روبین، نوزاد دچار عقب ماندگی ذهنی می شود. نوزادانی که بیلی روبین بالایی دارند، باید زیرنظر متخصص باشند و زودبه زود مورد بررسی قرار بگیرند. البته احتمال اینکه زردی نوزاد بالای عدد ۲۰ شود بسیار کم است و از هر ۱۰۰ بچه ای که به دنیا می آید، تنها ممکن است چهار یا پنج کودک با بیلی روبین بالای۲۰ درگیر شوند.
ادرار و مدفوعش رنگ می گیرد؟
مدفوع و ادرار بچه های مبتلا به زردی با بچه های دیگر هیچ فرقی ندارد و نمی توان تشخیص از روی ادرار یا مدفوع را ملاک قرار داد، آزمایش خون بهترین راه است.
تغذیه مادر زردی می آورد؟
تغذیه مادر نقشی در این زمینه ندارد مگر اینکه نوزاد و مادر از نظر گروه خونی با هم ناسازگاری داشته باشند که در این صورت باید منتظر وقوع زردی در نوزاد بود.
بالای سرش مهتابی بگذاریم؟
اشعه یو. وی یا ماوراء بنفشی که از مهتابی ساطع می شود، بیلی روبین های رسوب کرده را شکسته و به قطعات ریز تبدیل می کند. پس از اینکه بیلی روبین ها به قطعات کوچک تر تبدیل شدند، از راه ادرار دفع می شوند. استفاده از مهتابی تقریبا راهی است که به کاهش طول مدت بستری شدن نوزاد در بیمارستان کمک می کند.
باردارها میوه زرد نخورند؟
مصرف میوه های زرد در دوران بارداری و شیردهی سبب زردی نوزاد نمی شود. اما ما نوعی زردی خاص را در سنین بالاتر در بچه ها مشاهده می کنیم. گاهی اوقات والدین کودکان سه یا پنج، شش ساله ای را برای درمان می آورند که از مشکل زردی رنج می برند که بر اثر خوردن میوه های رنگی همچون نارنگی یا هویج در آنها ایجاد شده است. علت بروز این زردی هم مصرف بیش از حد این خوراکی هاست که باعث می شوند رنگدانه های شان روی پوست باقی بماند و پوست را به رنگ زرد دربیاورد. این بچه ها یک تفاوت اساسی با نوزادان مبتلا به زردی دارند. سفیدی چشم بچه هایی که با خوردن خوراکی های رنگی مبتلا به زردی شده اند، به رنگ سفید است اما سفیدی چشم نوزادان مبتلا به زردی، زرد رنگ است.
مادران شیرده چه بخورند؟
ابتلا به زردی به نوع تغذیه مادر بستگی دارد. تغذیه ای که نوزاد پس از تولد قرار است داشته باشد، با تغذیه ای که می خواهد با شیر مادرش داشته باشد فرق می کند. غذایی که مادر از آن استفاده می کند، به طور مستقیم در شیر او ترشح می شود و نوزاد از شیری که حاوی انواع و اقسام مواد است، استفاده می کند. هرچه مادر غذای دیر هضم تر همچون کله پاچه یا موادی همچون بادمجان استفاده کند، باعث بروز زردی بیشتر در نوزاد می شود.
افرادی هستند که پس از زایمان به اینکه قوت ازدست رفته بدن شان را به دست بیاورند، از چنین غذاهای دیرهضمی استفاده می کنند. از سوی دیگر اگر طحال بدن، هضم مواد را به طور ناقص انجام دهد، طبعا روی کیفیت شیری که مادر قرار است به نوزادش بدهد، تاثیر خواهد گذاشت. حالا اگر از مواد دیرهضم در این دوران کمتر استفاده کند، طبعا میزان بروز زردی نیز کمتر خواهد بود.
محققان چه می گویند؟
بررسی ها نشان می دهد حدود ۶۰ درصد از نوزادان رسیده و ۸۰ درصد از نوزدان نارس دچار درصدی از زردی هستند. متخصصان معتقدند زردی که به راحتی قابل درمان شدن است در صورتی که به موقع درمان نشود می تواند مشکلات مغزی جدی ای را برای نوزادان ایجاد کند.
محققان برخی از تجویزهای مادربزرگ ها برای برطرف کردن این مشکل را تایید می کنند. یکی از این تجویزها، شیر خشت است. از نظر پژوهشگران می توان با کمک فرآورده های استاندارد شیرخشت نوزادان مبتلا به زردی را درمان کرد. مطالعه بالینی پژوهشگران ایرانی روی ‪ ۲۰۰‬نوزاد مبتلا به زردی در یکی از بیمارستان های شهر تهران نشان داد استفاده از قطره خوراکی عصاره گیاه دارویی شیر خشت همراه نوردرمانی تا حد زیادی در درمان این نوزادان موثر است.
ادعاهای عجیب محققان تمامی ندارد. یک تیم آمریکایی ادعا می کند که برنامه ای قابل نصب روی گوشی های تلفن همراه را ساخته است که کار تشخیص بیماری زردی نوزاد را برای پزشکان و والدین راحت تر می کند. محققان دانشگاه واشنگتن می گویند اگر برنامه «BiliCam» روی گوشی همراه نصب شود و سپس کارتی به اندازه کارت عابر بانک که روی آ ن رنگ های مختلف چاپ شده است، روی بدن نوزاد قرار بگیرد و با گوشی از بدن و کارت عکس گرفته شود، میزان ابتلای نوزاد به زردی مشخص می شود. به گفته این پژوهشگران نرم افزاری که روی تلفن همراه نصب شده، این اطلاعات را به یک پایگاه داده ارسال می کند و در چند دقیقه وجود زردی در نوزاد را تشخیص می دهد.
نوزاد را با عرق کاسنی بشوییم؟
در جریان زردی سلول های کبدی آسیب می بینند و در این میان چون عرق کاسنی خاصیت ترمیم سلول های این ارگان را دارد، در شست وشوی صفرا از پوست موثر عمل می کند. روش استفاده از آن نیز به این شکل است که یک لیوان عرق کاسنی را در یک لگن آب مخلوط کرده و پوست نوزاد را چند روز و به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه با آن شست وشو بدهیم.
مادرها پیاز و سیر بخورند؟
در صورتی که پیاز و سیر به شکل خام استفاده شود، سبب بروز زردی می شود اما اگر پخته شود، مشکلی ایجاد نمی کند.
ادویه برای مادر ممنوع است؟
بله درست است. استفاده از ادویه ها و به خصوص ادویه های تند چون فلفل، التهاب یا تخریب سلول های کبدی را همراه دارد. طبع صفرا گرم و خشک است و نوزاد نمی تواند این طبع را تحمل کند، حال اگر مادر ادویه مصرف کند، این ماده درشیرش ترشح می شود و پوست نوزاد رو به زردی می گراید. به طور کلی تمام ادویه های تند و سوزاننده مضر هستند و نباید مصرف شوند.
بهترین راه کم کردن زردی چیست؟
بهترین ماده ای که تا به حال در مورد کاهش زردی نوزاد تجربه شده و نتایج مفیدی نیز از آن به دست آمده، ترنجبین است. می توان یک گرم از این ماده را در یک استکان آب داغ حل کرد و به مدت سه روز با قاشق چای خوری به نوزاد خوراند.
چاره اش شیرخشک است یا شیر مادر؟
طبعا شیر مادر بهتر است. اما در مواردی که به ندرت پیش می آید، بهتر است شیر مادر به مدت ۲۴ ساعت قطع شود و پس از این مدت دوباره نوزاد را با شیر مادر تغذیه کرد، یعنی اگر بچه ای مبتلا به زردی شده و بیلی روبینش هم در حد ۱۶ است و مدام زیر دستگاه می رود و خارج می شود، وضعیتش چه بهتر شود و چه نشود، بهتر است تغذیه او را با شیر مادر به مدت ۲۴ ساعت قطع و با شیرخشک او را تغذیه کرد. پس از ۲۴ ساعت مادر دوباره می تواند به او شیر بدهد.
مجله سیب سبز، ایسنا، ایرنا