خواص خرما

ارزش غذایی خرما
ترکیب شیمیایی میوه خرما با توجه به مرحله رسیدن، رقم، محیط رشد و شرایط پس از برداشت، متفاوت است. خرما غنی از مواد مغذی می‌‌‌باشد و بعنوان منبع خوبی از انرژی به شمار می‌‌‌رود که از محتوای بالای کربوهیدرات موجود در آن (۸۰-۷۰درصد) ناشی می‌‌‌شود. خرما دارای چربی(۵/۰-۲/۰درصد)، پروتئین (۶/۵-۳/۲درصد)، فیبر(۵/۱۱-۴/۶ درصد)، مواد معدنی( ۱/۰میلی گرم در هر ۱۰۰ گرم ماده خشک) و ویتامین‌‌های A، C، B1، B2 ، B3 است. قند خرما به صورت قندهای احیا کننده (فروکتوز و گلوکز) و ساکاروز می‌‌‌باشد.

خرماهای نرم دارای ساکاروز کمتر، قندهای احیا کننده و آب بیشتری نسبت به انواع خشک و نیمه خشک هستند ولی میزان قندشان تفاوت چندانی ندارد. بنابراین انواع نرم خرما انرژی کمتری نسبت به انواع خشک دارند. خرما دارای مقدار بسیار کمی پروتئین است همین امر سبب شده تا این میوه به عنوان منبع تغذیه‌ای مهمی برای پروتئین محسوب نشود. خرما دارای مواد معدنی مختلف مثل برم، کلسیم، کبالت، مس، فلوئور، آهن، منیزیم، منگنز، پتاسیم، فسفر، سدیم و روی است. در هسته خرما نیز مواد معدنی آلومینیوم، کادمیوم، کلر و سولفور به نسبت‌‌های مختلف یافت می‌‌‌شود.

در زمان خرید خرما باید به نوع، مزه و تازگی آن توجه نمود و از خرید خرمای بهم فشرده خودداری کرد.

خرماها بر اساس مقدار انورتاز یا ترکیبات قندی به دسته‌‌های مختلفی تقسیم می‌‌‌شوند:

۱- خرمای نرم: خرماهای غنی از انورتاز و حاوی مقادیر زیادی قندهای احیاکننده (حدود۷۷درصد) مانند: کبکاب و مضافتی.

۲- خرمای نیمه خشک: خرماهای با مقادیر کم انورتاز و دارای ۳۹درصد قندهای احیا کننده و ۳۸درصد ساکارز مانند: خضراوی، زاهدی و رانی.

۳-خرمای خشک: خرمای بدون انورتاز و غنی از ساکارز(۵۹درصد ) با مقدار کمی قندهای احیاکننده (۱۷درصد)مانند: دیری، نباتی واشرسی.

خرما در طب سنتی
خرمای تر، گرم کننده است و تولید خون غلیظی می‌‌‌نماید که به سرعت به صفرا تبدیل می‌‌‌شود. لذا برای افراد گرم مزاج، ناسازگار است و برای کسانی که دچار سردرد، چشم درد و گلودردهای مکرر می‌‌‌شوند، در دهان خود جوش و تاول می‌‌‌زنند و در جگر و طحال استعداد ابتلا به انسداد دارند زیان بخش است.

خرمای تر دارای انواع گوناگونی است و خرمایی که جسم آن سنگین و حرارت آن شدیدتر و شیرینی آن بیشتر باشد برای گرم مزاجان نامناسب تر است. بطور کلی خرما برای گرم مزاجان مناسب نیست. اما کسانی که مزاجشان گرم نیست و اعضای درونی آنها هم ضعیف نیست و تحریک نمی شوند با خوردن خرمای تر چاق می‌‌‌شوند. کسانی که مزاجشان گرم است بعد از خوردن خرمای تر باید اول دهان خود را با آب جوشیده نیم گرم چندین دفعه و بعد با آب سرد بشویند و مضمضه و غرغره نمایند. افرادی که دارای مزاج بسیار گرم هستند باید با سرکه خالص غرغره و مضمضه کنند.

تمر یا خرمای خشک، بدن را گرم و فربه می‌‌‌سازد و خون غلیظ تولید می‌‌‌کند. کبد و طحال را سنگین می‌‌‌کند و برای سینه، روده و ریه سازگار است. باعث سردرد و چشم درد می‌‌‌شود، مفاصل را نرم می‌‌‌کند و خستگی را از بدن دور می‌‌‌نماید. افرادی که مبتلا به صرع، چشم درد، زخم دهان، گلو درد، درد لثه و دندان هستند و یا در کبد و طحال احساس سنگینی می‌‌‌کنند باید از مداومت و زیاد خوردن آن اجتناب کنند.

ابن سینا در کتاب قانون چنین گفته است: خرما دارای طبیعت گرم و تر است که گرمی آن بیشتر از تری است. باعث افزایش میل جنسی می‌‌شود و مایه سردرد است و علاجش بادام است و باید بعد از خوردن خرما سکنجبین ساده بنوشند.

نکات مهم در خرید و نگهداری خرما
در زمان خرید خرما باید به نوع، مزه و تازگی آن توجه نمود و از خرید خرمای بهم فشرده خودداری کرد زیرا وارد کردن فشار سبب پاره شدن پوسته خرما شده و شهد آن به بیرون تراوش می‌‌‌کند این موضوع خرما را مستعد شکرک زدن، فساد وترشیدگی می‌‌‌نماید. خرمای تازه باید در دمای یخچال و به دور از گرمای محیط نگهداری شود. اما نگهداری خرمای خشک بیرون از یخچال و درون ظروف در بسته اشکالی ندارد. در زمان مصرف نیز بدلیل احتمال آلودگی خرما باگرد و خاک، فضولات پرندگان و یا حشرات موذی باید آن را شستشو داد.

خرما در قرآن و روایات
نام خرما ۴۲ بار در قرآن ذکر شده و از آن به عنوان میوه بهشتی نام برده شده است.

خوردن خرما پس از خوردن ماهى‏

«هرکس در حالى بخوابد که ماهى خورده و در پى آن، چند خرما یا مقدارى عسل نخورده است، تا صبح، رگ سست ‏اندامى بر او غلبه خواهد داشت».

خرما براى گوارش‏

«خرما، گوارا و سبک مى‏کند، خستگى را مى‏برد و سیر مى‏کند».

خرما خوردن پیش از خواب‏

هرکس به هنگام خواب، هفت خرماى عجوه بخورد، خرما کرم‏هاى شکم او را مى‏کشد.

خوردن خرما با خیار

پیامبر خدا، خرماى تازه همراه با خیار مى‏خورد.

بهترین افطارى و سحرى‏

بهترین سحرى‏هاى شما، قاووت (قاووت گندم یا جو) و خرماست.

امام صادق علیه السّلام(طب الصادق علیه السلام)

منع مصرف زیاد خرما در دوره نقاهت

پیامبر خطاب به حضرت علی (ع): زیاد خرما مخور زیرا به تازگی از بیماری شفا یافته‌ای و ضعیف هستی .

این سخن پیامبر ممکن است بعلت وجود فیبر فراوان در خرما باشد چرا که فیبر دیرهضم بوده و برای کسی که در دوره نقاهت بسر می‌‌‌برد و دارای معده ضعیفی است ایجاد مشکل می‌‌‌نماید.

فواید درمانی خرما
از زمان‌‌های قدیم تاکنون، خرما در درمان بیماری‌‌هایی مثل پرفشاری خون، بیماری ام اس، دیابت، سرطان، تنگی نفس(آسم)، آترواسکلروزیس و بعنوان یک ضد باکتری، ضد قارچ و تنظیم کننده ایمنی، ضد التهاب، آنتی‌‌هایپرلیپیدمیک، حفاظت کننده دستگاه گوارش، کبد و نفرون و آنتی موتاژنیک مورد استفاده قرار می‌‌‌گرفته است.

اثرات حفاظتی در زخم معده

وجود پتاسیم در خرما سبب شده تا این میوه خاصیت خنثی کنندگی اسید معده داشته باشد و از زخم معده جلوگیری نماید.

جلوگیری از پوسیدگی دندان

وجود فلوئور عنصری در خرما سبب می‌‌‌شود تا مصرف خرما از پوسیدگی دندان جلوگیری نماید.

خاصیت مقابله با پرفشاری خون

خرما بدلیل داشتن سدیم کم و پتاسیم بالا برای بیماران مبتلا به پرفشاری خون مناسب است.

خواص آنتی اکسیدانی

وجود ترکیبات آنتی اکسیدانی مختلف در خرما سبب شده تا این میوه نقش مهمی در خنثی سازی رادیکال‌‌های آزاد و در نتیجه سرکوب بیماری‌‌های مختلف مثل بیماری‌‌های عصبی، قلبی عروقی و زخم معده ایفا کند.

خواص ضد توموری

خرما دارای ویژگی‌‌های ضد توموری می‌‌‌باشد اما هنوز مکانیسم دقیق آن و عوامل موثر در این اثر مشخص نیست. بر اساس برخی مطالعات بتا D-گلوکان موجود در خرما دارای فعالیت ضد توموری است.

کافئیک و فرولیک اسیدها از مهمترین فنولیک اسیدهای موجود در خرما هستند که از شکل گیری تومورهای پوستی ممانعت می‌‌‌کنند چرا که با نیتریل‌‌ها واکنش داده و از تولید نیتروزآمین‌‌ها جلوگیری می‌‌‌کنند.

خواص ضد باکتریایی

خرما در خاورمیانه بعنوان دارویی بومی جهت پیشگیری از بیماری‌‌های عفونی مختلف بکار می‌‌‌رود که این مسئله نشان از ظرفیت ضد باکتری این میوه دارد. عصاره این گیاه می‌‌‌تواند در درمان بیماری‌‌های روده ای نیز مورد استفاده قرار گیرد.

مفید برای زنان باردار

براساس مطالعات انجام شده خرما در شروع و پیشرفت زایمان و کاهش خونریزی بعد زایمان موثر است. این میوه دارای مواد شبه اکسی توسینی بوده که در انقباض عضلات صاف رحم مفید است بعلاوه با اثرات ملینی خود می‌‌‌تواند به تحریک انقباضات رحمی کمک کند. نتایج مطالعه‌ای نشان داد مصرف خرما در اواخر بارداری باعث افزایش شروع خودبخودی زایمان شده و لذا استفاده از آن به زنان باردار در اواخر بارداری توصیه می‌‌‌شود.

خداوند نیز در قرآن بدنبال داستان ولادت حضرت عیسی و درد زایمان و ناراحتی بارداری حضرت مریم به مصرف میوه خرما اشاره می‌‌‌کند.

ماسک خرما
یک عدد خیار با پوست، یک تکه سیب‌زمینی خام با پوست، یک قاشق غذاخوری جوانه ماش، دو قاشق غذاخوری ماست پرچرب و یک عدد خرمای بدون هسته را در مخلوط کن بریزید و با هم ترکیب کنید. سپس برای مدت ۱۰ دقیقه ماسک را روی صورت قرار دهید و در آخر، با آب ملایم بشویید. این ماسک یک التیام‌دهنده موثر است و افرادی که پوست چرب دارند می‌توانند از این ماسک یک تا دوبار در ماه استفاده کنند.

هسته خرما
مردم ساکن در صحراها از هسته خرما آرد تهیه نموده و برای طبخ نان استفاده می‌‌‌کنند و یا هسته را بو داده و از آن به‌عنوان قهوه استفاده می‌کنند بعلاوه، هسته آن را در آب خیس نموده و به‌عنوان غذای مقوی به شترهای خود می‌دهند.

هسته خرما دارای مقدار پروتئین، چربی و فیبر غذایی بیشتری از خرمای تازه است. مقدار فیبر بالای هسته خرما برای بیماری‌‌هایی مثل دیابت، چربی خون بالا و چاقی دارای اثرات درمانی مهمی است و ممکن است اثرات محافظت کننده‌ای در برابر پرفشاری خون، بیماری قلبی عروقی، کلسترول بالا، سرطان‌‌های پروستات و اختلالات روده ای داشته باشد.

سایر محصولاتی که از خرما تهیه می‌‌‌شود شامل شیره خرما، رب خرما و آبمیوه خرما می‌‌‌باشد. ترکیبات حاصل از خرما می‌‌‌توانند در تولید محصولاتی مثل انواع شیرینی‌‌ها و نوشیدنی‌‌ها مورد استفاده قرار گیرند.

زهرا حسینی- کارشناس ارشد تغذیه

زیبـاشـو دات کام