وقــتـی رگ خــواب می‌گـیرد!
«بیخوابی» یکی از شایع‌ترین اختلالات خواب است که در سلامتی و زندگی روزانه فرد تاثیر می‌گذارد. «بیخوابی» حالات غیرعادی و کیفیت نامطلوب خوابیدن است که فرد در هنگام خواب به مدت طولانی قادر به خوابیدن نیست. این عارضه گاهی در ابتدای خواب، گاه نیمه شب و در مواردی هنگام صبح رخ می‌دهد. در بیخوابی فرد افکار آزار دهنده نخوابیدن، خواب ماندن صبح، نرسیدن به کارها و اضطراب بوده و بدون وجود عامل بیرونی دلواپسی دارد. بیش از ۳۱ درصد افراد به بیخوابی مبتلا هستند و بسیاری از افراد بی‌خواب هم به پزشک مراجعه نمی‌کنند، زیرا به بیخوابی گذرا و ساده مبتلا هستند که بعد از مدتی برطرف می‌شود. بیخوابی گاه اولین علامت یک بیماری جسمی یا یک اختلال روانپزشکی است، که شناخت دقیق علت آن به درمان و بهبودش کمک زیادی می‌کند.
عــوامــــل
عواملی که باعث افزایش شیوع اختلالات خواب می‌شوند، عبارتند از:
۱- جنس مؤنث، وجود بیماری‌ها و اختلالات طبی و روانی، سوء مصرف مواد و سن بالا.
۲- گاهی اوقات بیخوابی عارضه‌ای از یک تجربه اضطراب‌آور و یا انتظار چنین تجربه‌ای است؛ مثل کسی که فردا امتحان دارد یا می‌خواهد در یک مصاحبه شغلی و تحصیلی شرکت کند.
۳- واکنش در برابر مرگ و فقدان عزیزان و یا سایر استرس‌های زندگی می‌تواند باعث اضطراب و بیخوابی شود. این نوع بی‌خوابی‌ها که واکنشی است، معمولا ادامه نمی‌یابد و به درمانِ دارویی و برنامه‌ریزی شده نیاز ندارد. اگر رعایت توصیه‌های بهداشت خواب اثر نکرد، گاهی مصرف یک داروی آرامبخش و خواب‌آور به طور کوتاه‌مدت لازم می‌شود. بیخوابی مداوم معمولا فرد را مجبور به مراجعه به پزشک می‌کند.
انواع بــی‌خــوابی
انواع بیخوابی بر اساس مدت زمان
۱- بیخوابی گذرا: تنها به مدت چند روز تا یک ماه طول می‌کشد و اغلب در اثر استرس شدید، یک بیماری حاد یا خود درمانی ایجاد می‌شود. بیخوابی گذرا بیشتر در سالمندان رواج دارد، ولی این بدان معنا نیست که تنها سالمندان به این عارضه مبتلا می‌شوند، بلکه ممکن است در هر سنی به سراغ افراد بیاید.
۲ – بی‌خوابی‌های کوتاه‌مدت: از یک تا شش ماه طول می‌کشد.
۳- بیخوابی مزمن: اگر بیخوابی بیشتر از شش ماه به طول بینجامد، مزمن تلقی شده و معمولا دلایل مختلفی هم دارد. از عوامل این نوع بیخوابی می‌توان به مصرف بیش از حد الکل و داروها و نگرانی وسواسی درباره بیخوابی اشاره کرد.
بیخوابی در کودکان
یکی از علل شایع بیخوابی در شیرخواران و کودکان، تغذیه نامناسب و گرسنگی است. همچنین اجابت مزاج و سوختگی ادرار، گرما و سرمای زیاد محل خواب، نور و سر و صدای زیاد، باعث اختلال در خواب می‌شود. از علل مهم دیگر بیخوابی کودکان، آپنه خواب است که بیشتر در نوزادان و شیرخواران دیده می‌شود؛ به این معنا که در طول خواب، مکررا تنفس قطع شده و به طور واکنشی باعث بیداری کودک می‌شود و متاسفانه عامل مرگ در گهواره نوزاد یا شیرخوار میگردد و به مراقبت بیشتری نیاز است.
تاثیر اینترنت و تماشای تلویزیون
تاثیر استفاده از اینترنت و تماشای تلویزیون در خواب
بررسی‌ها نشان می‌دهد افرادی که قبل از خواب ساعاتی را صرف تماشای تلویزیون یا کار با اینترنت می‌کنند، احساس کم‌خوابی خواهند داشت که این موضوع در استفاده کنندگان از اینترنت بیشتر است. براساس گزارش دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت، امواج ساطع شده از صفحه تلویزیون یا کامپیوتر، باعث بروز احساسی مانند روز بودن در چشم‌ها شده و مانع به خواب رفتن می‌شود؛ بنابراین لازم است حداقل یک ساعت قبل از خواب از تماشای تلویزیون یا کار با کامپیوتر اجتناب کنید.
اختلالات جسمی و روانی
اضطراب به دو صورت ساده و مزمن باعث بیخوابی می‌شود. اضطراب‌های ساده بیشتر در سنین کودکی و نوجوانی منجر به بیخوابی میگردد؛ مثل اضطراب قبل از امتحان یا موقعیت خاص، تغییر محل خواب، مسافرت و … در این موارد اغلب مشکل در آغاز خواب است. این حالت به ندرت مزمن و طولانی می‌شود و نیاز به مداخله دارویی دارد. در جریان اضطراب‌های مزمن، مثل اضطراب جدایی، ترس از خواب دیدن و کابوس، ترس از مردن و اتفاق ناگوار، افکار مزاحم وسواسی، شب‌ادراری و تنش‌های عضلانی مزمن نیز افراد دچار بیخوابی می‌شوند؛ به طوری که هم در شروع و هم در ادامه خواب دچار مشکل شده و بیدار شدن‌های مکرر باعث خستگی مفرط و خواب‌آلودگی در طول روز می‌شود.
افسردگی: یکی از معیارهای تشخیص افسردگی، بیخوابی است. در جریان افسردگی، شروع و ادامه خواب مشکل است.
پرکاری تیروئید نیز ممکن است منجر به بیخوابی و کاهش خواب شود؛ (معمولاً خواب کوتاه و منقطع می‌شود).
عـواقب
مبتلایان به بیخوابی نوعا خواب‌های شبانه کوتاهی دارند. این افراد معمولا در طول روز با خواب‌آلودگی و عدم تمرکز ذهنی و بعضا تند خویی و عصبانیت مواجه می‌شوند. نداشتن خواب کافی به زندگی شبانه‌روزی این قبیل افراد صدمه می‌زند.
درمـــــان
اولین اقدام برای درمان بیخوابی، ارزیابی دقیق علت آن است. گاهی افراد از بیخوابی شکایت می‌کنند، اما پس از بررسی مشخص می‌شود که فرد با مشکل بیخوابی مواجه نیست. این حالت بیشتر در سنین بالا و در سالخوردگی دیده می‌شود که بیشتر ناخودآگاه از بیخوابی گله‌مند هستند؛ در صورتی که با واقعیت منطبق نیست و شرح حال دقیق می‌تواند به علت‌یابی بیخوابی کمک کند. به عنوان مثال در جریان افسردگی، الگوی کلی خواب به هم می‌ریزد و بیخوابی اتفاق می‌افتد. طبعا در چنین حالتی توجه بیشتر به درمان علت بیخوابی، یعنی افسردگی، معطوف شده و پس از مدتی بیخوابی نیز مرتفع میگردد. بنابراین بسته به علت بیخوابی و تشخیصی که مطرح می‌شود، طرح درمانی تنظیم میگردد.
برای رفع و درمان بیخوابی به چند نکته باید توجه نمود: برنامه خواب و بیداری خانواده باید نظم و هماهنگی داشته باشد. فقط برای خوابیدن در رختخواب دراز بکشید و از رختخواب برای مطالعه و یا فکر کردن استفاده نکنید. در صورت بروز بیخوابی، دوش آب گرم مفید است. از خوردن غذای سنگین و پرچرب در شب بپرهیزید. اگر بیخوابی طولانی شود، بایستی به پزشک مراجعه و بر اساس تشخیص او دارو مصرف کرد.
از خوددرمانی، به خصوص استفاده خودسرانه از داروهای خواب آور، اجتناب کنید. در موارد محدودی مثل آپنه خواب و چاقی مفرط که منجر به بیخوابی میگردد، بر اساس تشخیص پزشک لازم است از روش‌های جراحی و غیر دارویی استفاده شود.
درمان بیخوابی در سالمندان
انجام ورزش روزانه و مفید، مخصوصا پیاده‌روی کم کردن چرت زدن‌های روزانه خوابیدن و بیدار شدن سر یک ساعت معین هنگامی به بستر بروید که واقعا احساس خواب می‌کنید. اگر زمانی که به بستر رفتید، خوابتان نبرد، از بستر خارج شده و خود را با کاری سرگرم کنید تا زمانی که احساس کنید خوابتان گرفته است.
از تماشای تلویزیون یا مطالعه در بستر بپرهیزید. برای شب غذای سبک میل کنید. بعد از ساعت ۶ بعد از ظهر مایعاتی مانند چای و نوشابه گازدار کمتر مصرف کنید. از مصرف چای و قهوه پس از شام بپرهیزید. از خوابیدن در محیط‌های پر سر و صدا و در نور زیاد خودداری کنید.
مجله دنیای سلامت
زیبـــا شو دات کام
