خوراکی های شب یلدا

شب یلدا یا شب چله آخرین روز آذرماه، شب اول زمستان و درازترین شب سال است. ایرانیان باستان با باور اینکه فردای شب یلدا با دمیدن خورشید، روزها بلندتر شده و تابش نور ایزدی افزونی می‌یابد، آخر پاییز و اول زمستان را شب زایش مهر یا زایش خورشید می‌خواندند و برای آن جشن بزرگی برپا می‌کردند. این جشن از ۷ هزار سال پیش تاکنون در میان ایرانیان برگزار می‌شود.آیین شب یلدا، خوردن هندوانه، انار، انگور، توت خشک، انجیر و آجیل مخصوص است که همه جنبه نمادی دارند و نشانه برکت، تندرستی، فراوانی و شادکامی هستند. خواص تغذیه‌ای هریک از این خوراکی‌ها در ادامه آمده است.

هندوانه
هندوانه از ۹۲ درصد آب و ۷ درصد قند طبیعی تشکیل شده است. همچنین حاوی ویتامین‌های C،
بتاکاروتن (پیش‌ساز ویتامینA) و B، پروتئین، منیزیم، آهن، کلسیم، فسفر، پتاسیم، سدیم و لیکوپن می‌باشد.
هندوانه با دارا بودن بیش از۹۰ درصد آب، برای رفع تشنگی بسیار مناسب است. هیچ میوه‌ای تا این اندازه آب ندارد، بنابراین برای پیشگیری از بیماری‌های کلیوی و پیشگیری و درمان یبوست، تب و بیماری‌های عفونی مفید می‌باشد.
این میوه حاوی مهم‌ترین آنتی‌اکسیدان‌ها در طبیعت است. هندوانه سرشار از ویتامین C و نیز منبع بسیار مناسبی از بتاکاروتن (پیش‌ساز ویتامین A) است. همچنین هندوانه قرمزرنگ منبع یک نوع آنتی‌اکسیدان کاروتنوئیدی به نام لیکوپن می‌باشد. لیکوپن یک رنگدانه شیمیایی است که باعث ایجاد رنگ قرمز در هندوانه، گوجه‌فرنگی و گریپ فروت می‌شود.
تحقیقات نشان داده‌اند که میزان لیکوپن موجود در یک واحد هندوانه بیشتر از گوجه‌فرنگی است.  آنتی‌اکسیدان‌های موجود در هندوانه، رادیکال‌های آزاد را در بدن خنثی می‌کنند. بنابراین مصرف هندوانه باعث پیشگیری از بروز سکته قلبی، آسم، استئوآرتریت، آرتریت روماتوئید و سرطان روده می شود. انجمن قلب آمریکا مصرف هندوانه را به خاطر دارا بودن مواد آنتی‌اکسیدان به‌عنوان یک راهکار مهم برای حفظ سلامت قلب، توصیه کرده است.
هندوانه حاوی ویتامین‌های گروه B می‌باشد که برای مصرف انرژی در سلول‌های بدن ضرورت دارند.
از ویژگی‌های دیگر هندوانه این است که کم سدیم و پرپتاسیم می‌باشد. با توجه به اینکه سدیم زیاد باعث افزایش فشارخون و پتاسیم موجب پاییـن آمدن آن می‌شود، مصرف این میوه برای افراد مبتلا به پرفشاری خون مفید است.
انار
انار منبع ویتامین‌هایA ، E، C، نیاسین و اسید فولیک، پتاسیم و فیبر است. تحقیقات نشان داده‌اند که انار ۳ برابر چای سبز، آنتی‌اکسیدان دارد. مصرف انار باعث کاهش میزان LDL (کلسترول بد) خون، جلوگیری از لخته شدن خون و کاهش پرفشاری خون می‌شود. بنابراین از ابتلا به بیماری‌های قلبی- عروقی پیشگیری می‌کند. همچنین مصرف این میوه باعث کاهش خطر ابتلا به سرطان‌های سینه، پروستات و پوست می‌شود.
انگور
انگور میوه‌ای بهشتی است که حاوی ویتامین‌های A و C، منیزیم، کلسیم، آهن،‌ فسفر و پتاسیم می‌باشد‌. مصرف این میوه در درمان یبوست، التهاب معده و روده‌ها و بهبود عوارض روماتیسم موثر است. پتاسیم موجود در انگور در کاهش پرفشاری خون نقش دارد. این میوه به علت دارا بودن املاح و سلولز، خاصیت ملین و مدر دارد و برای مبتلایان به اوره بالای خون مناسب است‌. همچنین فنل‌های موجود در انگور، دارای خاصیت آنتی‌اکسیدانی هستند.
کشمش و توت خشک
کشمش نیز مانند انگور حاوی فنل است، ولی چون طی فرایند تبدیل انگور به کشمش، میزان فنل موجود در آن کاهش می‌یابد، خاصیت آنتی‌اکسیدانی کمتری نسبت به انگور دارد. عنصر بروم موجود در کشمش در سلامت استخوان نقش دارد و از پوکی استخوان جلوگیری می‌کند.
توت خشک حاوی پروتئین، ویتامین‌های گروه B، ویتامین A، کلسیم و آهن است.
انجیر
انجیر منبع خوب پتاسیم است و میزان کمی سدیم دارد، بنابراین برای کاهش پرفشاری خون مفید می‌باشد. کلسیم و منیزیم موجود در انجیر در حفظ سلامت استخوان و جلوگیری از پوکی استخوان نقش دارند. انجیر ملین و ضد یبوست است و از سرطان روده جلوگیری می‌کند. همچنین، برای پیشگیری از سرطان سینه مفید می‌باشد. مصرف این میوه باعث کاهش میزان کلسترول و اسید اوریک خون می‌شود. این میوه حاوی مقادیر قابل توجهی آنتی اکسیدان نیز می‌باشد. میزان ویتامین B6 موجود در انجیر از سایر میوه‌ها بیشتر است. این ویتامین به سوخت و ساز پروتئین در بدن کمک می‌کند.
گردو
گردو منبع خوبی از پروتئین است. همچنین حاوی ویتامین‌های A، E، C، B1، B2، اسید فولیک(B9)، اسید پانتوتنیک(B5) و نیاسین(B3) و برخی مواد معدنی از قبیل آهن، روی ، مس، منگنز، کلسیم، منیزیم، فسفر و پتاسیم می‌باشد. در میان مواد معدنی سدیم به مقدار کم در گردو یافت می‌شود.
گردو خاصیت ضدالتهابی دارد، بنابراین در پیشگیری و درمان آسم، روماتیسم مفصلی و بیماری‌های التهابی پوستی مانند اگزما و پسوریازیس (ایجاد لکه‌های قرمزرنگ در پوست) نقش دارد.
گردو از قلب و عروق محافظت می‌کند. گردو یکی از مهم‌ترین منابع اسیدهای چرب غیراشباع است. بررسی‌ها نشان داده‌اند که مصرف اسیدهای چرب غیراشباع تأثیر مثبتی بر روی فاکتورهای زمینه‌ساز بیماری‌های قلبی- عروقی دارد، به‌طوری که باعث کاهش میزان کلسترول خون، LDL(کلسترول بد) و لیپوپروتئین a (یکی از عوامل خطر لخته شدن خون در شریان‌ها) می شود. یکی از انواع اسیدهای چرب غیراشباع موجود در گردو، اسیدهای چرب امگا-۳ می باشند. این اسیدهای چرب از نامنظم شدن ضربان قلب و لخته شدن خون در شریان‌ها جلوگیری کرده و باعث افزایش میزان HDL (کلسترول خوب) می‌شوند. فیتو استرول‌های موجود در گردو نیز باعث کاهش میزان کلسترول خون می‌شوند. گردو حاوی یک نوع اسید آمینه به نام ال- آرژنین است. این اسید آمینه در بدن به اکسید نیتریک تبدیل می‌شود. اکسید نیتریک یک ماده شیمیایی است که باعث گشاد شدن رگ‌ها می شود و از سخت شدن جداره رگ جلوگیری می کند. همچنین دو ترکیب آنتی اکسیدان به نام‌های اسید الاژیک و اسید گالیک در گردو وجود دارند. این ترکیبات از طریق جلوگیری از اکسیداسیون LDL، از بروز بیماری‌های قلبی- عروقی پیشگیری می‌کنند.
وجود اسیدهای چرب امگا- ۳ در گردو باعث ارتباط مصرف گردو با عملکرد ذهنی شده است. غشاء همه سلول‌های بدن از جمله سلول‌های مغز از چربی تشکیل شده است. وجود اسیدهای چرب امگا- ۳ در غشاء، قابلیت انعطاف غشاء را افزایش می دهد، بنابراین توانایی سلول برای ورود و خروج مواد مختلف افزایش می‌یابد. مطالعات نشان داده اند که کاهش دریافت اسیدهای چرب امگا- ۳ در کودکان با افسردگی، اختلال در یادگیری، بیش‌فعالی، اختلالات رفتاری و اختلالات خواب مرتبط است.
گردو در پیشگیری از بی‌خوابی نقش موثری دارد. گردو حاوی اسید آمینه‌ای به نام تریپتوفان است. این اسید آمینه در بدن به هورمونی به نام ملاتونین که «هورمون خواب» نیز نامیده می شود، تبدیل می‌گردد. هورمون ملاتونین باعث خواب شبانه و افزایش مقاومت بدن در برابر رادیکال‌های آزاد (مواد مخربی که در بروز بیماری‌های قلبی- عروقی و سرطان نقش دارند) می‌شود، ولی در افراد بالای ۴۰ سال میزان این هورمون کاهش می یابد.
ثابت شده است که مصرف گردو از ابتلا به سنگ کیسه صفرا جلوگیری می‌کند. همچنین اسیدهای چرب امگا- ۳ موجود در گردو از برداشت کلسیم از استخوان جلوگیری می‌کنند، بنابراین در حفظ سلامت استخوان و پیشگیری از پوکی استخوان موثر می‌باشند.
پسته، فندق و بادام
این آجیل‌ها حاوی ویتامین‌هایB1 ،B6 ، E و عناصر پتاسیم، فسفر، منیزیم و روی می‌باشند.
ویتامین B1 باعث افزایش انرژی، تقویت سلول‌های عصبی و متعادل کردن اشتها می‌شود.
در بین آجیل‌ها، پسته دارای بیشترین میزان ویتامین E است. این ویتامین نقش آنتی‌اکسیدانی دارد.
میزان پتاسیم موجود در یک عدد پسته برابر پتاسیم موجود در یک عدد پرتقال است. میزان پتاسیم در ۲ عدد پسته بیشتر از ۱ عدد موز می‌باشد.
فسفر در ساختمان استخوان‌ها و دندان‌ها شرکت می‌کند، جلوی خستگی و ضعف را می‌گیرد و برای تقویت عضلات بدن مفید است.
عنصر روی در تقویت پوست، مو و ناخن نقش دارد.
مصرف آجیل‌های فوق، به علت وجود چربی‌های غیراشباع، باعث کاهش کلسترول خون و کاهش خطر بیماری‌های قلبی- عروقی می‌شود.
ماده‌ای به نام بتا- سیتواسترول که به مقدار زیادی در فندق یافت می‌‌شود، باعث کاهش کلسترول و پیشگیری از سرطان سینه و پروستات می‌شود.
تخمه هندوانه و کدو
تخمه هندوانه و کدو حاوی اسیدهای چرب ضروری، ویتامینE، روی، کلسیم و منیزیم هستند.
مواد مغذی موجود در تخم کدو از جمله کاروتنوئیدها، تکثیر سلول‌های پروستات را متوقف نموده و در نتیجه از بزرگ شدن غده پروستات جلوگیری می‌کنند. براساس نتایج مطالعات مختلف، تخمه کدو باعث بهبود التهاب مفاصل می‌شود. تخمه کدو حاوی فیتواسترول‌ها است که در کاهش کلسترول خون نقش دارند.
منیزیم نقش حیاتی در حفظ سلامت قلب و بهبود آسم دارد. در ساختمان استخوان، علاوه بر کلسیم، منیزیم نیز وجود دارد، بنابراین مصرف مقادیر کافی منیزیم برای حفظ سلامت استخوان نیز ضروری است. منیزیم یکی از مهم‌ترین عناصر معدنی برای تبدیل غذا به انرژی می‌باشد، ضربان قلب را تنظیم نموده و از گرفتگی عضلات جلوگیری می‌کند. همچنین منیزیم در درمان میگرن، مسمومیت بارداری(پره اکلامپسی و اکلامپسی) و کاهش دردهای قاعدگی موثر است.
توصیه‌ها
آجیل‌ها قابلیت آلودگی به قارچی به نام آفلاتوکسین را دارند که سرطانزا است. به همین دلیل به افراد مبتلا به سرطان توصیه می‌شود که این مواد را حتما از مراکز معتبر خریداری کنند.
افرادی که از بالا بودن تری‌گلیسیرید خون رنج می‌برند، بهتر است از مصرف مغز دانه‌ها از قبیل پسته، بادام، گردو و… خودداری کنند.
مصرف آجیل بوداده که حاوی نمک فراوان است، به هیچ وجه به افرادی که فشار خون بالایی دارند یا از مشکلات کلیوی رنج می‌برند، توصیه نمی‌شود.
خوراکی‌های شب یلدا به اندازه کافی متنوع و حجیم هستند، پس توصیه می‌شود که در این شب، یا شام را حذف کنید و یا شام بسیار سبکی میل نمایید.

عکس : حامد خورشیدی

آسیه محمدزاده کارشناس ارشد تغذیه

زیبــا شــو دات کام